روزی حرفهای یکی از پیروان فیلسوف سیاست را شنیدم که پساز تأکید مدام بر کودتا نبودن وقایع 28 مرداد 32 و با وجود یدک کشیدن صفت ایرانشهری، «ملی شدن نفت» را اشتباه میدانست! با انتشار ویراست تازهی اسناد سیا دربارهی ایران، مشخص میشود که چگونه میتوان کودتای 1332 را رد کرد و با ملیشدن نفت هم مخالف بود! البته اطلاع از حضور «جورج مکگی» در مقام یکی از صاحبان شرکت نفتی تگزان اویل و معاون وزارتخارجهی کابینهی ترومن در ایران کفایت میکند برای فهم چرایی اهمیت ملی شدن نفت و نسبت دقیق و درستش با کودتای 28 مرداد: «دولت متبوعام سخت با ملی شدن نفت مخالف است زیرا چنین اقدامی امتیازات نفتی آمریکا، بریتانیا و دیگر شرکتها در جهان را به خطر میاندازد.» کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا»، پژوهش تازهی «یرواند آبراهامیان» با نظر به ویراست تازهی اسناد محرمانهی سازمان سیاست که نشان میدهد آمریکا چگونه از لحظههای آغازین ملیشدن نفت، مداخلهی جدی و علنیاش در ایران را آغاز کردهاست.
یرواند آبراهامیان، در ارزیابی ریشهای تاریخ معاصر ایران مدرن، افزون بر بررسی جامع سده بیستم، موضوعاتی نظیر اکتشاف نفت، دخالتهای خارجی، نقش دودمان پهلوی و همچنین انقلاب 1357 و زایش جمهوری اسلامی را مورد واکاوی دوباره قرار داده است. ایران در این بین تجربیات دیگری را نیز از سر گذرانده است که از جمله میبایست به جنگ خانمانسوز عراق، دگرگونیهای جامعه در سه دههٔ اخیر و از همه تازهتر، توسعه و گسترش دولت و مبارزه برای قدرت در میان نخبگان قدیمی، روشنفکران و طبقه متوسط تجاری اشاره کرد. نویسنده که یکی از ممتازترین تاریخنویسان ایران کنونی بهشمار میرود، در این اثر همزمان با بررسی فراز و نشیبهای سیاستهای بینالمللی و منطقهای کشور، با چیرگی هرچه تمامتر مردم ایران را در کانون توجهاش قرار داده است. مردمی که طی یک سده تحمل جنگ و انقلاب همچنان به بقای خود ادامه دادهاند. این کتاب در واقع به این مردم و نیز انعطافپذیری آنان همزمان با ظهور این کشور بهمثابه یکی از توانمندترین قدرتهای خاورمیانه، تقدیم شده است. پروفسور آبراهامیان، استاد ممتاز تاریخ در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. وی آثار متعددی را در کارنامه پژوهشهای دانشگاهیاش ثبت کرده است که پرآوازهترین آنها کتاب ایران بین دو انقلاب است.