حافظ حافظهی ماست، جدیدترین اثر از میان دوازده اثر بهاءالدین خرمشاهی در زمینهی حافظپژوهی، متشکل از چهارده بخش یا مقالهی مستقل و در عین حال به نوعی به هم پیوسته است. در فصل فرعی «حافظ حافظهی ماست» به شرح این تعبیر و برداشت یونگی پرداخته شده، که حافظ در فرهنگ ما و فرهنگ ما در حافظ چگونه به صورت پیش ـ زمینهای تاریخی و فرهنگی و حتی فرا ـ تاریخی و اسطورهای، نقش کانونی دارد و دهها نمونه از «اعیان ثابته» (آرکه ـ تایپ) که از دوردستهای تاریخ و فرهنگ ما در ذهن و زبان او رسوب و از آنجا در ذهن و زبان ما نفوذ کرده، باز نموده شده است. حافظ آیینهدار خاطرهی قومی و سخنگوی ناخودآگاه جمعی ماست. بلندترین بخش این کتاب طنز حافظ است که با ارائهی شواهد بسیار، علاوه بر طنز جملهای و تکبیتی، از طنز موقعیت و طنز ساختاری نیز که حاکم بر کل فضا و لفظ و معنای غزل است، سخن میگوید.
این کتاب جدیدترین اثر بهاءالدین خرّمشاهی در زمینهٔ حافظپژوهی است. او حافظپژوهی پرکار است و تا امروز کتابها و مقالات بسیاری دربارهٔ شعر و شخصیت حافظ نگاشته، که پس از قرآنپژوهی دومین زمینهٔ تخصص و پژوهش اوست. کتاب حاضر ۷۴ مقالهٔ جدید به قلم اوست. این مجموعه دارای مقالاتی است که اغلب در آن زمینهها کتاب یا حتی مقاله نوشته نشده است؛ مانند: کلمات و اصطلاحات عامیانه در شعر حافظ، مناسبخوانیهای شعر حافظ، منتقدان و مخالفان حافظ، حافظان حافظ و معرفی حافظپژوهانی که حداقل یک کتاب یا پنج مقالهٔ ارزشمند دربارهٔ حافظ نوشتهاند. همچنین در معرفی اشعار و تعبیرات دشوار حافظ، مقالات متعددی در این کتاب نگاشته شده است؛ از جمله: ماجرا کم کن و بازآ... و این طفل، یکشبه ره صدساله میرود.
شمسالدین محمد شیرازی متخلص به حافظ و ملقب به لسانالغیب، شاعر و غزلسرای بزرگ ایرانی، در قرن هشتم، در شیراز متولد شد. وی در جوانی به آموختن قرآن و ادب عربی و علوم اسلامی پرداخت و در تفسیر و کلام وحکمت و ادب تبحر یافت. قرآن را از حفظ بود و به همین سبب، تخلص حافظ را برای خویش گزید. روزگار جوانی حافظ با پادشاهی شاه شیخ ابو اسحاق اینجو مصادف بود؛ کسی که ممدوح حافظ واقع شد. دورۀ پادشاهی امیر مبارزالدین محمد مظفر که توام با سختگیری و تعصب بسیار بود، ظاهرا موجب نارضایتی شاعر بود، اما پسران او شاهشجاع و شاه منصور، مورد توجه و ممدوح حافظ بودند. اواخر عمر شاعر با استیلای امیر تیمور بر فارس مصادف بود. حافظ شاید به سبب علاقۀ وافر به شیراز یا به جهان دیگر برخلاف هموطن خود، سعدی، چندان به مسافرت رغبتی نشان نداده است و ظاهرا جز به یزد و هرمز از شیراز به جای دیگری نرفته است. حافظ با آن که چندین قصیدۀ عالی و چند منظومۀ کوتاه و رباعی و قطعات دارد، شهرتش بیشتر در غزلسرایی است. وصف عشق و شراب و مستی و بیزاری از ریا شعر او را رنگی خاص بخشیده است و با آن که شاعر غالبا نظر خوشی دربارۀ صوفیه ندارد، در بعضی موارد کلام او یادآور مطالب و مقاصد صوفیه است. در حقیقت تعلیم حافظ، آمیختهای از فلسفه و عرفان اسلامی که از رندی و آزاداندیشی اهل شک و حیرت سرچشمه گرفته است. دیوان حافظ نخستین بار به وسیلۀ یکی از شاگردان و با نام "محمد گلاندام" تدوین یافته است. کتاب حاضر نگاهی است بر آثار و افکار و احوال حافظ که در دو جلد به هم پیوسته به چاپ رسیده است. بخش نخست کتاب به تاریخ عصر حافظ یا تاریخ فارسی و ایالات مجاور آن در قرن هشتم و بخش دوم به تاریخ تصوف در صدر اسلام و تحولات مختلف آن از صدر اسلام تا عصر حافظ اختصاص یافته است.
خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی که با لقب لسان الغیب، نامی بزرگ در زمینه ی شعر و ادب پارسی و به نوعی اعتبار آن محسوب می شود، شاعر خوش ذوق و بی نظیر قرن هشتم هجری است که شعر و غزل ایرانی را با سروده های خود به جهانیان معرفی کرده است. این شاعر بلندآوازه به دلیل از بر داشتن و تسلط کامل بر کلام آسمانی، لقب حافظ را به شانه می کشید و عمده ی غزل های او با سبک عراقی سروده شده است. گیرایی کلام و غزلیات حافظ به نحوی است که پژوهندگان و ادیبان زیادی را در سراسر جهان شیفته ی خود ساخته و از این رو بسیاری از بزرگان اهل ادب، زندگی هنری خود را وقف شناسایی حافظ و بهتر شناساندن او به جهانیان کرده اند. یکی از این ادیبان بزرگ، نویسنده و مترجم شهیر ایرانی، استاد بهاءالدین خرمشاهی می باشد که همچون حافظ به قرآن کریم علاقمند بوده و از قرآن پژوهان و ایضا حافظ پژوهان توانای ایرانی است. از وی تالیفات زیادی در زمینه ی حافظ و آثار او به جا مانده که یکی از مهم ترین آن ها، حافظ نامه است که شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ می باشد. خرمشاهی در این دوره ی دو جلدی، دویست و پنجاه غزل از دیوان حافظ به تصحیح غنی قزوینی را از جهت دشواری ها و پیچیدگی، نمادشناسی، تفسیر و سخن شناسی حافظ بررسی کرده و در مقدمه ای مفصل، به تاثیراتی که حافظ از گذشتگان گرفته پرداخته است. وی این تاثیرات را با ذکر نمونه و مثال توضیح می دهد و این شرح چنان واضح و جامع است که خواننده علاوه بر آشنایی با ظرافت های غزل حافظ، با سبک عراقی نیز به خوبی آشنا می شود.
حافظ جاوید هاشم جاوید توضیح دادن دشواریهای ابیات و غزلیات دیوان حافظ در این نوشته تحقیقی ، مؤلف به بررسی مضامینی می پردازد که حافظ با وام گیری از قرآن آن را در تاروپود شعر خود جای داده و نیز آنچه از نظامی شاعر پیش از خود بهره گرفته است. در آخر نیز به تفسیر ۶۸ واژه و مضمون خاص نظیر اشک غماز ، در خرابات مغان ، در میخانه ببستند ، خونین کفنان و ... می پردازد. ساختار غزل هاي او وصف عشق و شراب و مستي و بيزاري از ريا و دورويي و سالوس مسلكي ؛ به شعر وي رنگ خاصي بخشيده است. در واقع اشعار خواجه سراسر پوشيده از مفاهيم فلسفي و عرفاني اسلامي است و از رندي و آزاد انديشي چاشني گرفته است. صوفي ار باده به اندازه خورد نوشش باد ود نه انديشه اين كار فراموشش باد ... پير ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرين بر نظر پاك خطا پوشش باد
کتاب «پنج شاعر بزرگ ایران: برگزیده مقالات دانشنامه زبان و ادبیات فارسی» به سرپرستی اسماعیل سعادت و به کوشش مژگان گلهداری منتشر شده است. مقالات این کتاب پیشتر در مجلدات دانشنامه زبان و ادب فارسی منتشر شده است. در معرفی ناشر از این کتاب آمده است: «پنج شاعر بزرگ ایران» با مقاله بلندی به قلم جلال خالقیمطلق درباره فردوسی آغاز میشود. مقاله دوم این مجموعه نیز به بررسی زندگی و روزگار سعدی، آثار، طنز، سیاست و اخلاق نزد او و شهرت و محبوبیت او در جهان میپردازد.
در بازار گرم حافظ شناسی کتاب گمشده لب دریا دفتری پربرگ و بار است. چاپ نخستین کتاب در سال 1382، در 22+ 524 صفحه به وسیله انتشارات سخن به بازار کتاب عرضه شده بود. این کتاب به تازگی با همین ویژگی ها تجدید چاپ شده و چاپ سوم بهانه ای برای معرفی و مروری بر آن است. موضوع کتاب تأملی در معنا و صورت شعر حافظ است که نویسنده آن، تقی پورنامداریان، با تأملی دیگر و رویکردی جدید، ویژگی های شعر حافظ یا همان «لطایف و ظرایف» آن را موشکافی کرده است، به گونه ای که خواننده با نکات و دقایق و مطالب متنوع و گاه متفاوت با آنچه تاکنون درباره حافظ گفته و نوشته شده است، رو به رو می شود.
دکتر مصطفی رحیمی، حقوقدان و مؤلف و مترجم برجسته، در این کتاب به «اندیشۀ» حافظ میپردازد و در پرتو اندیشۀ مدرن، جنبههای گونهگون اندیشۀ حافظ را از پس زیبایی و خیرهکنندگی غزلهایش تحلیل میکند. او «همساز کردن ناهمسازها» را ایدۀ بنیادین حافظ تلقی میکند و با ارجاعات مفید و مختصر میکوشد که ابعاد پنهان «نظریۀ عشق و رندی» را در نظام اندیشۀ حافظ آشکار سازد و همچنین نشان میدهد که کدام سویههای اندیشۀ حافظ با نظریات فلسفی عصر مدرن تلاقی میکند و کدام سویهها با آن متفاوت است. نویسنده پردۀ نقشنقش شعر حافظ را کنار میزند تا از ورای آن انسان و جهان مطلوب حافظ را بازشناسد. در این میانه معنا و جایگاه یکایک گزارههای شعر حافظ در نظام اندیشۀ او به زبانی روشن تشریح میشود.
مولف در کتاب ِ ذهن و زبان حافظ از اندیشه پژوهشگران دیگر استفاده کرده است . این کتاب با موضوعیت هنر و اندیشه ی حافظ شیرازی نگارش شده است . کتاب ذهن و زبان حافظ در زمینه ی حافظ پژوهی است .