جستار

به نظر می‌رسد داستایفسکی در یادداشت‌های رمان ابله سماجت عجیبی در نزدیک شدن به همان ایده‌ای به خرج می‌دهد که همواره در ذهنش وجود داشت: خوبی و نجابت از دل بدی و شرارت زاده می‌شود. این جانمایه ادبیات کلام او در مقام نویسنده‌ای است که به سرشت نیک انسان‌ها ایمان دارد اما می‌داند که در هرگامی، شک‌ها و تردیدها کمین کرده‌اند تا گمراهش کنند. داستایفسکی در شش طرح از هشت طرحی که برای یافتن ساختار رمان ابله قلمی می‌کند، شخصیت شروری با به تصویر می‌کشد که از انجام هیچ گناهی ابایی ندارد. اما از دل این همه شرارت ناگهان یک پرنس زاده می‌شود که مظهر پاکی و معصومیت است. جهان و مردمانش را زیبا می‌بیند اما ممکن است مانند هر انسان دیگری خطاهایی نیز داشته باشد. او مانند نیلوفری از دل لجن بویناک زندگی سر بر می‌کشد، با چنین جهانی بیگانه است اما دوستش دارد، برای همین مردم بی‌خبر از همه‌جا او را ابله می‌دانند.

ما روزانه مشغول کارهای ریز و درشت زیادی می‌شویم: ورزش می‌کنیم، غذا می‌خوریم، خرید می‌رویم، با دوستان و همکارانمان ملاقات می‌کنیم و برنامه‌های کاری و شخصی‌مان را پیش می‌بریم. تصور ما این است که بیشترِ این کارها را از روی فکر انجام می‌دهیم. بنابراین، هنگامی‌که می‌خواهیم تغییری در زندگی‌مان ایجاد کنیم، تلاش می‌کنیم با فکر و حساب‌وکتاب اهداف جدید مشخص کنیم، برنامه‌ریزی کنیم، اراده‌مان را قوی کنیم و دست به کار شویم؛ و البته بیشتر تلاش‌هایمان نیز به شکست می‌انجامد. اما وندی وود، استاد روان‌شناسی دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، معتقد است که، برخلاف تصور رایج، اغلبِ کارهای ما بدون فکر و از روی عادت‌هایی است که در ذهنمان ریشه دوانده و بی‌توجهی به همین نکته علت ناتوانی ما در ایجاد تغییر است. او در این کتاب حاصل تحقیقات گسترده و طولانی خود بر روی عادت‌ها را ارائه می‌دهد و با زبانی شیوا توضیح می‌دهد که مغز انسان چگونه به محیط پیرامون واکنش نشان می‌دهد و از چه راه‌هایی می‌توان عادت‌های خوب را جایگزین عادت‌های نامطلوب کرد.

نظریات ژرار ژنت در حوزه‌ی روایت‌شناسی، تا به‌امروز تنها از طریق ترجمه‌های پراکنده، گاه نادرست از زبان انگلیسی، در دسترس پژوهشگران ایرانی قرار گرفته است. درک روایت‌شناسی،مستلزم تمییز میان سه شاکله‌ی اصلی است: داستان، حکایت، روایت. داستان متشکل است از سلسله‌ای رخداد یا کنش که شخصی به نام راوی نقلش می‌کند؛ حاصل کار، همانی است که بدان حمایت می‌گوییم. به دیگر سخن، روایت یعنی شیوه‌ی تعریف داستان. ژرار ژنت در این کتاب، افزون بر ارائه‌ی تعریفی دقیق از مفاهیم اصلی روایت‌شناسی وتبیین ساختارهای آن ( انواع راوی، انواع روایت، انواع توصیف، انواع زمان)، تحلیلی موشکافانه از رمان مارسل پروست، در جست‌وجوی زمان از دست رفته، عرضه می‌کند تا گواهی باشد دال بر کارآمدی نقد روایت‌شناختی در تحلیل داستان، همچنین درک روایت‌های پیچیده. از همین رو، انتشارات نیلوفر، تا چندی دیگر، با هدف تسهیل در بهره بردن از این سترگ و هفت‌جلدی، عصاره‌ای از آن را با توضیحات و تحشیه، در کمتر از هزار صفحه منتشر خواهد کرد. ترجمه‌ی گفتمان حکایت که حاصل همکاری مستقیم نویسنده و مترجمان حدفاصل 1394 تا 1396 است، از سوی مرکز ملی کتاب فرانسه (CNL) به عنوان اثر برتر و شایسته تقدیر معرفی شده است. این کتاب مبنای اصلی تمامی پژوهش‌هایی است که امروز در گستره‌ی روایت‌شناسی انجام می‌شود. مفاهیم بررسیده، کمک شایانی است برای تحلیل رمان، خواه معاصر، خواه کهن، به ویژه از دیدگاه تطبیقی.

"از این لحاظ" کتابی است به قلم یکی از نامدارترین مترجمان کشور، "نجف دریابندری"، که قسمت کوچکی از کتاب به مطالب ترجمه شده به قلم او و بخش عمده ی کتاب به پیش گفتارهایی که بر این ترجمه ها نوشته، اختصاص داده شده است. این پیش گفتارها به صورت پراکنده در کتب مختلفی که با ترجمه ی "نجف دریابندری"، منتشر شده در دسترس اند اما در کتاب "از این لحاظ" تمامی این مقدمه ها به صورت یکجا در اختیار مخاطب قرار گرفته است. اهمیت جمع آوری این مقدمات در یک کتاب به این دلیل است که "نجف دریابندری"، در اکثر آثار و مقالات ترجمه شده ی خود، علاوه بر ارائه ی یک بیوگرافی دقیق از نویسنده ی اثر، مهم ترین و اصلی ترین دیدگاه های او را نیز به خواننده معرفی می کند و به این ترتیب عصاره ای از مفیدترین مطالبی را که خواننده باید در مورد نویسنده ی مد نظرش بداند، به او ارائه می کند. "وداع با اسلحه" و "پیرمرد و دریا" از "ارنست همینگوی"، "قضیه ی رابرت اوپنهایمر" و نمایش نامه و اسناد تاریخی از "هاینار کیپهارت"، "چنین کنند بزرگان" از "ویل کاپی"، "رگتایم" و "بیلی باتگیت" از "ای.ال. دکتروف"، "سرگذشت هکلبری فین" از "مارک توین"، "بازمانده ی روز" از "کازوئو ایشی گورو"، "پیامبر و دیوانه" از "جبران خلیل جبران"، "آنتیگونه" از "سوفوکلس"، "خانه ی برنارد آلبا" از "فدریکو گارسیا لورکا"، "تاریخ فلسفه ی غرب" و "قدرت" از "برتراند راسل"، "متفکران روس" از "آیزایا برلین"، "افسانه ی دولت" و "فلسفه ی روشن اندیشی" از "ارنست کاسیرر" تنها بخشی از مطالبی هستند که از "نجف دریابندری" در کتاب "از این لحاظ" گردآوری شده اند و می توانند برای طرفداران ادبیات، فلسفه و تاریخ بسیار جالب توجه واقع شوند.

جستارنویسی یکی از دیرینه‌ترین فرم‌های نوشتن است که به دلیل رهایی و سیالیّت ذاتی‌اش هم‌واره این حس عجیب سهل‌وممتنع بودگی را در خود داشته است. نویسنده از تجربه‌ی زیسته‌اش ایده‌ای به ذهنش می‌رسد، ماجرا زیسته شده است و به ظاهر خیال‌ورزی و صناعت ادبی چندانی نمی‌خواهد و خب، درست همین‌جاست که مشکل آغاز می‌شود و نوشتن درحالی‌که ساده‌ترین کار می‌نماید، تبدیل به دشوارترین کار می‌شود! شرح ماوقع یک تجربه‌ی زیسته یا یک ایده‌ی غیرداستانی، به‌هیچ‌وجه نمی‌‎تواند تبدیل به «ادبیات» شود، چراکه ادبیات در هر وضعیتی نیاز به فروشدن و فراشدن از دل پیچ‌وخم‌های یک ایده و ماجرا دارد و بدون نثر، آرایه‌های ادبی، رویاپردازی و پرواز ذهن به صور مختلف هستی، هیچ‌وقت ادبیات ممکن نمی‌شود. ازاین‌رو نوشتن یک جستار خوب، می‌‎تواند از نوشتن یک رمان بلند هم سخت‌تر باشد. ادر لارا در کتاب «رها و ناهشیار می‌نویسم» آموزه‌های بزرگش در نویسندگی را با تکیه بر جزئیات ریزودرشتی که همه‌ی انواع جستارنویسی را دربرمی‌گیرند، راهنمایی کامل برای آموزش جستارنویسی ارائه داده است. رها و ناهشیار می‌نویسم با چهار بخش که هرکدام به چند فصل تقسیم‌شده‌اند، ریزبینانه و موجز – همان‌طور که خود جستار باید باشد – عالی‌ترین راه‌‌کارهای جستارنویسی، از آمادگی ذهنی و عملی نویسنده گرفته تا نیازمندی‌های تحقیق، پژوهش، طرح و برنامه‌ریزی را شرح می‌دهد و درپایان بر خودنوشتن زندگی‌نگاری تأکید می‌کند تا اهمیت شخصی‌نگاری در جستارنویسی را گوشزد کند.

شروع نوشته های من در مطبوعات به سال های 49-50 می رسد که اولین کتاب‌ام :زندگی جنگ و دیگر هیچ» از اوریانا فلاناچی در انتشارات امیرکبیر منتشر شد. کتاب «حال حیرت» هم، باز همان نوشته ها و گفت و گو هایم در جراید است. تکه های از برخی گفتگوها را هم به دلیل طولانی بودن گزینش شده اند.