مرگ وزیر مختار

از آدم‌های آرام در زمان فوران خشم باید ترسید و از مردم خیالاتی آنگاه که وسوسهٔ موفقیت به جانشان افتد. بنگر که چگونه سوار بر کالسکه‌ای سبک، با آن اسبان کرایه‌ای، به‌پیش می‌تازد. شعفی که به تحقیر می‌ماند باد در پره‌های دماغش می‌اندازد. این لبخند، لبخند رضایت است.
نخستین شعفی که بر انسان چیره می‌شود به کسی آسیب نمی‌رساند، شعفی ناشی از این ابهام که موفق می‌شویم یا نه، شعف آدم‌های فعال. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۱۴۰)

می‌توان چای نوشید، شرابی مزمزه کرد و سرشار از موفقیت بود. می‌توان همان شراب، همان چای و همان مبل‌ها را پیش رو داشت و آدمی شکست‌خورده بود. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۱۶۸)

روزی می‌رسد که جز همین ستون‌ها چیزی از پایتخت باقی نماند. آنگاه رهگذران آن روزگار نیز از آنها بالا می‌روند و از خود می‌پرسند «کاخ کجاست؟ کلیساها کو؟» (مرگ وزیرمختار – صفحه ۱۹۴)

سرنوشت خانواده‌ها نیز به خانه‌های چوبی یا سنگی‌ای بستگی دارد که آدم‌ها در آن بزرگ می‌شوند و بر تعدادشان افزوده می‌شود. جانورانِ در قفس همیشه در آرزوی فرارند و در خانه‌های سنگی، والدین همواره از خود می‌پرسند پسرشان در آینده چه‌کار خواهد کرد؟ اداره‌‌ای خواهد شد یا نظامی؟ دخترشان را به عقد چه کسی در خواهند آورد؟ شاهزاده‌ای پیر یا جوانی آس‌وپاس؟
اما در خانه‌های چوبین خانواده از هم نمی‌پاشد، بلکه اوراق می‌شود. زائده‌ای کج‌وکوله از زمین سر در می‌آورد. کسی ازدواج می‌کند، بچه‌دار می‌شود و بعد زنش را از دست می‌دهد. علف‌های هرز، مرد زن‌مرده را فرامی‌گیرند. وی می‌کوشد قرنیز تازه‌ای به خانه بچسباند: زن دیگری می‌گیرد و با هم بچه‌های تازه‌ای می‌سازند. این‌بار شوهر می‌میرد و بیوه‌زن می‌ماند. بچه‌ها دوستانی دارند؛ دخترها و پسرهای خانه‌ی همسایه، خانه‌ای متزلزل که دیگر اوراق شده و استخوان‌های چوبی خود را بر زمین سبز گذاشته است. بیوه‌زن وظیفه‌ی پرورش همه‌ی گله را خود به عهده می‌گیرد. گله بزرگ می‌شود، می‌خندد و در گوشه‌های تاریک خانه پنهان می‌شود. کسی کسی را می‌بوسد و کسی ناگهان ازدواج می‌کند. یک دوست خانوادگی، که بیوه‌زنْ سی‌سالی می‌شود او را ندیده، از راه می‌رسد و برای همیشه می‌ماند. قسمت تازه‌ای به خانه اضافه می‌کنند که نه تمام می‌شود و نه لازم است که تمام شود.
اینجا مادر کیست؟ و دختر؟ و فرزند؟
فقط خانه است که همه‌چیز را درباره‌ی همه می‌داند و اوراق می‌شود. حالا دیگر همه‌ی قسمت‌های آن نو است. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۲۲۴)

هیچ‌چیز مثل رژه سرباز را سر حال نمی‌آورد. پیاده‌روی و جدال خسته‌اش می‌کند، طوری که مثل مرده می‌افتد و می‌خوابد. اما پس از رژه، تا شب اندامش به آهنگ طبل‌ها می‌لرزد، دهانش پر از هوراست و لکه‌های رنگارنگ جلو چشمانش می‌رقصند: پرچم‌ها، شلوار ژنرال، یونیفرم‌های زربفت، ردای کشیشِ روی ایوان. باید دوباره پیپی بکشد و مدتی زیر لب پچ‌پچ کند تا پیکرش سرسختی سطحی خود را کنار بگذارد و نرم شود و بعد خواب پلک‌هایش را ببندد. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۲۶۸)

در شرق، وقتی بزرگِ خانواده‌ای می‌میرد، بحثی درمی‌گیرد و همه از خود می‌پرسند: «تقصیر کیست؟» همیشه هم نتیجه می‌گیرند که تقصیر یا از پزشک است یا از عروس فرد درگذشته که در وقت نامناسبی به او آب خورانده است. اما هرگز به این نتیجه نمی‌رسند که تقصیر از زخم چرکینی است که بیمار را به کشتن داده است. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۳۸۰)

کسی که منتظر بلایی باشد، بالاخره دچارش می‌شود. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۴۵۰)

هیچ کلمه‌ای وحشتناک‌تر از خیانت نیست. این کلمه یک کشور را همان‌گونه خوار می‌کند که مردی را که معشوقه‌اش یا دوستش به او خیانت کرده باشد. (مرگ وزیرمختار – صفحه ۴۸۷)