شعر و شناخت

روزنه: مجموعه آموزش شعر
نویسنده: محمدکاظم کاظمی
انتشارات: سپیده باوران

شعر پدیده‌ای است که غالب افراد جامعۀ بشری با آن سروکار دارند و هریک از این افراد بنا بر سطح فهم خود و انتظاری که از شعر دارد، می‌تواند تعریفی برایش داشته باشد. بنابراین نمی‌توان به طور مطلق تعریفی ارائه کرد و گفت که «شعر همین است و جز این نیست». روزنه یک مجموعۀ آموزشی شعر است‌؛ ولی کوشیده‌ شده شیوۀ ارائۀ مباحث‌، بیشتر توصیفی و تحلیلی باشد. هدف در این کتاب‌، آموزش اصول و فنون شاعری است‌، نه گردآوری گزینه‌ای از شعرهای برتر فارسی‌. پس مثال‌های شعری که در متن دیده می‌شود، فقط وسیله‌ای است برای درک بهتر مفاهیم. نگارنده در این کتاب بر آن بوده تا شرح قواعد و مسائل فنی شعر، با تحلیل‌های زیبایی‌شناسانه از آنها همراه باشد تا از سویی شکل آموزشی اثر حفظ شود و از سویی جوانب هنری و ذوقی فروگذاشت نشده باشد.

«شعر پارسی» در واقع گزیده‌ای است از آثار شاعران زبان فارسی، از دیرباز تا امروز، همراه با شرحی از تحولات صوری و محتوایی شعر فارسی. کتاب از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول که «شعر فارسی در یک نگاه» نام دارد، نویسنده به صورت مختصر و در عین حال جامع، تاریخ تطور شعر فارسی را در حوزۀ صورت و معنی ارزیابی کرده و پیوند میان تحولات تاریخی و فکری و شعر فارسی را بازگو کرده است. همچنین در این بخش به اختصار به ویژگی‌های شعر شاعران برجستۀ فارسی نیز پرداخته است. بخش دوم، «دفتر شعر» است که از نظر حجم بدنۀ اصلی کتاب را می‌سازد و در آن، آثاری از حدود یکصد شاعر زبان فارسی از قرن چهارم هجری تا عصر حاضر گرد آمده است. شعرها از نواحی گوناگون قلمرو زبان فارسی، با سبک‌ها و قالب‌های گوناگون انتخاب شده است، به گونه‌ای که بیشتر شعرهای معروف زبان فارسی را در این قسمت می‌توان یافت. در یادداشت نویسنده می‌خوانیم: «مخاطبان کتاب کسانی‌اند که بخواهند بدون نیاز به منابع گوناگون تاریخ ادبیات و دیوان‌ها و مجموعه شعرهای شاعران، با نمونه‌های برجستۀ شعر فارسی و سیر تحوّل آن آشنا شوند. از جانبی این کتاب مکمّلی برای مجموعۀ آموزشی شعر روزنه است که پیش از این برای آشنایی با عناصر و سبک‌های شعر نوشته‌ام.» گفتنی است که کتاب «شعر پارسی» بار اول در سال ۱۳۷۹ از سوی مؤسسۀ انتشارات ضریح آفتاب منتشر شده و آنچه در این چاپ عرضه شده است، یک بازنگری و ویرایش مفصل به خود دیده و مباحث و نمونه‌های شعر آن تا حدودی به‌روز شده است.

مهدی اخوان ثالث در طول دهه‌های گذشته همواره مورد توجه علاقمندان به شعر و ادبیات بوده است. شعر او که نشانه‌ای است از آینه وجودی‌اش، ساده اما محکم بود. اخوان ثالث توانست با استفاده از زبان کهن و تلفیق آن با نگاهی نو، ساخت نمادهای متعدد و خلاقانه، هنجارگریزی‌های هنرمندانه و ... نام خود را در میان سرآمدان شعر معاصر ثبت کند. او با از سر گذراندن تجربه‌های مختلف روحی، گاه شاعری سنت‌گراست و گاه شاعری اجتماعی. گاه به وضع موجود معترض است و گاه منتقد و مصلح اجتماعی؛ از این‌رو شاعر شعرها و اندیشه‌های او با شاعری پویا مواجه است؛ شاعری که کلمات را بیهوده خرج نمی‌کند. اخوان ثالث شاعر برجستۀ معاصر در پاییز ۱۳۵۸، برای اولین و آخرین‌بار در جایگاه تدریس در دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران قرار گرفت. موضوع درس او نقد و بررسی شعر معاصر بود که مباحث آن کلاس بخش اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد؛ اما چون به علت وقت محدود کلاس همۀ نظرگاه‌های او دربارۀ شعر معاصر ایران در آن کلاس بیان نشد، چند مقالۀ انتقادی وی که حاوی این نظرگاه‌ها بود، در ادامه‌ مباحث کتاب قرار گرفته تا خواننده بتواند همۀ‌ نظرگاه‌های اخوان ثالث درباره‌ شاعران هم‌روزگار خود را که نام آنها در فهرست مطالب کتاب آمده است، پیش چشم داشته باشد.

نادر نادرپور و صدرالدین الهی برای بسیاری از اهالی فرهنگ و رسانه نام هایی آشنا هستند. اولی شاعری بزرگ و محبوب است که در سال ۱۳۷۸ چشم از جهان فروبست و دیگری روزنامه نگاری مجرّب و مبرّز و از بنیانگذاران هفته نامه فرهنگی «کیهان ورزشی» است.
نادر نادرپور از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷، سمت سرپرستی گروه ادب امروز را در رادیو تلویزیون ملی ایران عهده دار بود و برنامه هایی درباره زندگی و آثار نام آوران ادب معاصر ساخت. در مراد ۱۲۵۹ از تهران به پاریس رفت و تا اردیبهشت ۱۳۶۵ در آن شهر اقامت داشت. در بهار ۱۳۶۵ به دعوت بنیاد فرهنگ ایران در بوستون، عازم آمریکا شد و پاره ای از برنامه های ادبی و فرهنگی خود را، چه از طریق تدریس در کلاس ها و چه از راه سخن گفتن در رادیو و تلویزیون آغاز کرد.
صدرالدین الهی نیز به عنوان خبرنگار کیهان و کیهان ورزشی از جبهه های جنگ اول لبنان، جنگ های آزادی بخش الجزایر و بازی های آسیایی و المپیک گزارش تهیه کرده است. او همچنین به نوشتن پاورقی در مجلات «تهران مصور» و «سپید و سیاه» پرداخت و نیز مصاحبه های بسیاری با شخصیت های سیاسی و ادبی ایران و جهان انجام داده است.
الهی از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۸ در سمت مدیر گروه روزنامه نگاری و رادیو تلویزیون دانشکده علوم اجتماعی فعالیت می کرد و در سال ۱۳۵۸ برای مطالعات دانشگاهی به دانشگاه سن خوزه و برکلی در کالیفرنیا رفت و پس از آن در آمریکا اقامت گزید.
کتاب حاضر، حاصل مصاحبه هفده ماههٔ صدرالدین الهی با نادر نادرپور است که در مجله «روزگار نو» (چاپ پاریس) از خرداد ۱۳۷۱ تا آبان ۱۳۷۲ صورت پذیرفته و در آن به موضوع شعر نو فارسی، شاعران معروف، سبک ها و فراز و فرودهای یکصد سال شعر نو در ایران پرداخته شده است.
پس از مرگ نادرپور، صدرالدین الهی ویراستاری مصاحبه و ساماندهی آن در قالب کتاب، به محمدحسین مصطفوی که دوست دیرینه، همکار و دستیار اول نادرپور در گروه ادب امروز رادیو تلویزیون بوده، سپرد و از او خواست این کتاب را که سفر و گذری به محتوا و صورت شعر نویین فارسی در یکصد سال اخیر است، دربیاورد.

رصد صبح: خوانش و نقد شعر جوان امروز
«رصد صبح» عنوان کتابی است که در آن محمد کاظم کاظمی نگاهی به شعر و شاعری 20 شاعر جوان پرداخته است. این کتاب، به جهت انتخاب شاعران و نگاه تیز بینانه به مسئله شعر یکی از کتاب های مورد نیاز جامعه شعر خوان امروز به حساب می آید. محمد کاظم کاظمی در این کتاب گوشه ای از دنیای شعری بیش از بیست شاعر جوان را فراروی خواننده قرار داده است. به نظر می رسد که کاظمی در این کتاب بیشتر به معرفی چهره های جوان اندیشیده و با این کار تلاش کرده که گرد فراموشی را از دامان شعر جوان امروز پاک کند چرا که کاظمی با تمام احاطه اش به حوزه شعر به جای نقد هر شعر که در عنوان کتاب هم به آن اشاره شده، توضیحات تکمیلی درباره شعرها ارائه کرده است.

«زایشمرگ های متن» عنوان کتاب نقد و بررسی که «حمیدرضا شکارسری» بر اشعار شاعران مختلف که در قالب نو هستند، نوشته است. این کتاب نقد، از سوی انتشارات فصل پنجم به چاپ رسیده است. این کتاب در دو جلد و با فاصله زمانی از هم چاپ شده است. جلد اول در سال 1390 و جلد دوم در سال 1395 منتشر شده است. جلد دوم این کتاب در 184 صفحه است. در کتاب از هر شاعر فقط یک شعر انتخاب شده و به نام و شهرت شاعران در نقد ها توجه نشده است و صرفا شعر ملاک نقد ها بوده است. (هفتاد و نه شعر از هفتاد و نه شاعر)

ناشر: فصل پنجم
تاریخ نشر: 30 بهمن 1391
تعداد صفحه: 504
شابک: 978-600-304-018-2
قطع کتاب: وزیری
نوع جلد: شومیز
وزن: 699 گرم

موسیقی شعر کتابی است نوشته مجمدرضا شفیعی کدکنی درباره موسیقی و وزن و قافیه های شعری.اصل این کتاب در واقع پایان نامه لیسانس شفعی کدکنی است که بعد از چندین سال غلط گیری و چاپ شده است. در مقدمه نویسنده بیان میکند که تلاش کرده است تا حد امکان تصحیحی در مورد این کتاب صورت نگیرد و به همان صورت که بوده است به چاپ سپرده شود. در آغاز فصل اول این کتاب آمده است: ممکن است فردا، یا همین امروز عصر، عقیدهٔ دیگری داشته باشم ولی در این لحظه با اطمینان خاطر می توانم بگویم: شعر حادثه ای است که در زبان روی می دهد و در حقیقت، گویندهٔ شعر، با شعر خود، عملی در زبان، انجام می دهد که خواننده، میان زبان شعری او، و زبان روزمرّه و عادی یا به قول ساختگرایان چک: زبان اتوماتیکی تمایزی احساس می کند. این تمایز می تواند علل بسیاری داشته باشد، عللی شناخته شده و عللی غیرقابل شناخت. اتفاقا شعر حقیقی، شعر ادبی، همان شعری است که علت تمایز آن از زبان مبتذل و معمول، در تمام ساحات، قابل تعلیل و تحلیل نیست. کتاب موسیقی عر در چند فصل تنظیم شده است و دکتر شفیعی کدکنی در هر فصل به مساله ای در باب وزن و قافیه و موسیقی و شعر میپردازد برای نمونه در فصل دوم مولف به تعریف وزن و خصیصه ها و اصول آن میپردازد و به پیوند میان شعر و موسیقی از همین منظر میپردازد و در فصل سوم سعی میشود با آوردن نطریات بزرگان ادب در مورد قافیه و اختلاف نظرهای آنان بپردازد. با اینکه کتاب موسیقی شعر بعد از پانزده سال به چاپ سپرده شده است دارای ارزش بالایی است و اشاره به موضوعاتی میکند که همواره در حوزه شعر از اهمیت بالایی برخوردار است.

پژوهشی در آثار حسین پناهی