حق و سوءاستفاده از آن

ابراهیم فیاض( -۱۳۴۲) جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران است. دغدغه اصلی این کتاب، ماجرای علوم انسانی و بومی‌سازی این علم مطابق با فرهنگ و دستاوردهای بومی است. از آنجا که در علوم انسانی چشم برخی دانشگاهیان به دست غربیان است تا تولیدات آنها را ترجمه یا تدریس کنند، این کتاب می‌کوشد با توجه به ضرورت‌های بومی‌سازی و بومی‌نگری، نیازهای این حوزه را عیان سازد. مقالات و گفت‌گوها دو بخش‌ اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهند. فرمولی برای علوم انسانی اسلامی، اقتصاد اسلامی پیشرفته، مردم‌شناسی دینی فلسفه، فقاهت و نوآوری، فلسفه تاریخ ایرانی و نوآوری، خلاقیت و سازمان، علم کلام و نوآوری، شرق و غرب معرفتی و نوآوری، علوم انسانی و سیاست‌گذاری کلان، دانش و قدرت، پسا صدراییسم، سازمان و دانش، انقلاب فرهنگی و دانشگاه اسلامی و وحدت حوزه و دانشگاه؛ زمینه‌های معرفتی عنوان مقالات این کتاب هستند. بخش گفت‌وگوها هم که مصاحبه‌هایی با ابراهیم فیاض است، شامل عنوان‌های اشرافیت معرفتی در مصاف با علم بومی، تولید ثروت ملی در گرو وحدت حوزه و دانشگاه، فاجعه علوم انسانی، وضعیت علوم انسانی در ایران، ایران بدون مردم شناسی به جایی نخواهد رسید، فلسفه متأخر ایرانی، ساز فرهنگ با نوای ایرانی، مظلومیت فرهنگ برآیند فقر معرفت دینی، مصرف‌گرایی از کالا تا اندیشه، غرب دیگر شاخص نیست و حرکت ایران به سوی سرمایه‌داری می‌شود.

آواز پر جبرئیل" به قلم "ابوتراب خسروی"، یک بازنویسی مدرن است از اندیشه های "شهاب الدین یحیی سهروردی" ملقب به شیخ اشراق، که نویسنده در آن در قالب چهارده داستان، نوشته ها و در واقع اندیشه های وی را مورد بازنویسی قرار داده است. "ابوتراب خسروی"، که یکی از موفق ترین نویسندگان ایرانی معاصر، در عرصه ی داستان نویسی است، اذعان داشته که "آواز پر جبرئیل"، برداشتی است از تمثیل ها و قصه های شیخ اشراق، بدون این که مدعی درک کامل یا پی بردن به تمام لایه های پنهان در فلسفه ی "شهاب الدین یحیی سهروردی" باشد. از طرفی وی بیشتر به کاوش در نوآوری های ادبی و قصه های شیخ اشراق پرداخته تا به آثار عرفانی و پیچیده ی مربوط به الهیات او. به این ترتیب "آواز پر جبرئیل"، پرداختی است به روایت های قصه وار "شهاب الدین یحیی سهروردی" که در انتها به تمثیل منتج می شود. تمثیل هایی مبتنی بر معنا و مفهوم حکمت های عارفانه ی وی، که جهان آفرینش را زیر ذره بین پرسشگر خود قرار می دهد. "ابوتراب خسروی" با تاکید بر سبک و سیاق قصه پردازی شیخ اشراق، همان روند استفاده از عناصری همچون طاووس و جغد و هدهد را به کار می گیرد تا کردار و کنش آدمی را در قالب عناصر آیینی و فرهنگی، به تصویر بکشد. این عناصر با وجود اینکه قالب حیوانی دارند اما اندیشه و افکار انسانی را بازنمایی کرده و عملکرد و رفتار او را مورد تحلیل قرار می دهند. "آواز پر جبرئیل" به قلم "ابوتراب خسروی" به همت نشر نیماژ، در صد و بیست صفحه به انتشار رسیده است.

نصیحت نامه" یا همانطور که همه آن را به این عنوان می شناسند، "قابوس نامه" اثری است از "امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار" که در آن پندهای خردمندانه ای در باب آیین زندگی ارائه می شود. "عنصرالمعالی کیکاووس" مردی فرزانه و خردپیشه بود که علاوه بر حاکمیت خانواده ی وی بر مناطق شمال ایران علی الخصوص گیلان، دیلمان و طبرستان، خود او نیز از یک فرمانروایی پر قدرت و شکوهمند برخوردار بود و حاکمی دانا، آگاه و مطلع به علوم زمانه بود. "قابوس نامه" که از مشهورترین تالیفات اوست، اثری است که با در برداشتن پند و اندرزهای گرانبها از نصایح ایران باستان، بر مواردی نظیر اعتدال پیشگی، مدارا، اهمیت خرد و کلام، تربیت صحیح فرزند، آداب زندگی، اصول اجتماعی و تربیتی، راه و رسم ممکلت داری و لشکرکشی و پرداختن به دانش و هنر تاکید دارد. "عنصرالمعالی کیکاووس" این شاهکار پندآموز و درخشان را در چهل و چهار باب به "گیلان شاه"، فرزند خود، نوشته تا زمانی که نوبت به حکومت او رسید، بتواند به درستی مسئولیت های خود را به انجام برساند. رویکرد نویسنده در نگارش "قابوس نامه" به این شیوه است که ابتدا به یک موضوع کلیدی اشاره می کند و سپس به نقل حکایت های جذاب و قابل تاملی پیرامون آن برای فرزندش می پردازد. صرف نظر از محتوای گرانبهای مطالب نوشته شده در "قابوس نامه"، آنچه این کتاب را از باقی آثار ادبی کهن جدا نموده، نثر صریح و صادقانه ی "عنصرالمعالی کیکاووس" است. از آنجایی که وی این اثر را خطاب به فرزند خود به نگارش درآورده، نثر بسیار روان و صمیمی است و به سبک نثر مرسل یا ساده به رشته ی تحریر درآمده است.

کتاب روان‏‌درمانى اگزیستانسیال هم راهنمایى براى درمان‌گران است و هم نوعى درمان به‏‌شمار مى‏‌رود: هرکس که آن را بخواند، عمیقاً تحت تأثیر قرار مى‏‌گیرد و خردمندتر مى‏‌شود انگار چندین ساعت به گفت‏‌وگو با کسى نشسته که عزمش را براى عبور از ژرف‏‌ترین مشکلات بشرى جزم کرده است. داستایفسکى، تولستوى، کافکا، سارتر، کامو و بسیارى دیگر با نویسنده هم‏‌آوا شده‏‌اند تا از دلواپسى‏‌هاى غایى بشر بگویند.
مخاطبان اصلى کتاب، دانشجویان و روان‏‌درمان‌گران بالینى‏‌اند ولى به‏‌دلیل سبک قابل فهم و عارى از اصطلاحات تخصصى‏‌اش، براى خواننده‏‌ى معمولى نیز قابل درک و بسیار جذاب است. یالوم پس از نوشتن این کتاب و براى بسط نظریه اگزیستانسیال بود که به ابزار داستان روى آورد و آثارى چون و نیچه گریه کرد… و مامان و معنى زندگى را خلق کرد. او خود روان‏‌درمانى اگزیستانسیال را کتاب مرجع تمامى آثارى دانسته که پس از آن به رشته تحریر درآورده است.

در این کتاب تلاش شده است موضوعی بسیار پیچیده، یعنی فرهنگ انسانی و علمی که به‌طور تخصصی به مطالعه‌ی آن اختصاص دارد به زبانی ساده تشریح شود. مطالب این کتاب، چنان‌که از عنوان آن نیز مشخص است، تنها «درآمد» و «مقدمه»‌ای است برای آشنایی با موضوع. اما نباید تصور کرد که این «مقدمه» دیدگاهی جامع یا نسبتاً جامع از این علم گسترده به خواننده عرضه می‌کند، یا اصولاً نویسنده چنین ادعایی دارد. در حقیقت انسان‌شناسی به‌دلیل گستردگی زمانی و مکانی و وجود شاخه‌های تخصصی بسیار زیاد در آن امروزه به یکی از پیچیده ترین علوم انسانی تبدیل شده که هم‌زمان واجد دو بُعد مثبت و منفی است. انسان‌شناسی علمی به‌دلیل ماهیت بین‌رشته‌ای‌اش دایرهالمعارفی است که برای درک جهان پیچیده‌ی کنونی بهترین ابزار است. البته انسان‌شناسی نیازمند تعامل با دیگر رشته‌ها و حوزه‌های تخصصی است.
اما بُعد منفی در آن است که همان دلایل می‌توانند پژوهشگر ناآگاه را به‌سوی امور سطحی سوق دهند و مفاهیم پیچیده را به مفاهیم پیش‌پاافتا‌ده‌ای تقلیل دهند که هیچ سودی نه برای خودش و نه برای دیگران نخواهند داشت.
در این کتاب همچنین تلاش شده است بر بُعد مثبت تأکید و خوانندگان را به پرهیز از بُعد منفی توصیه شود. و امید است گروهی از آن‌ها به ادامه‌ی مطالعه و تحقیق در این حوزه تشویق شوند.
نویسنده: دکتر ناصر فکوهی، دانشیار گروه انسان‌شناسی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران

غلامحسین ابراهیمی دینانی زادۀ ۱۳۱۳، فیلسوف ایرانی است. عمده شهرت او به علت پژوهش در حکمت اشراق و سهروردی و احیای آن در سال‌های اخیر است. دینانی با بررسی تمامی آثار و نوشته‌های شیخ شهاب‌الدین سهروردی تاکنون چندین کتاب مهم در رابطه با فلسفه و افکار این فیلسوف ایرانی نگاشته‌ است. هم‌اکنون استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و در دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، دانشگاه مذاهب اسلامی و دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تدریس فلسفه است. ابراهیمی دینانی همچنین عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران است.

به راستی رهبر بودن به چه معناست؟ در این کتاب می آموزیم که رهبران راستین چگونه ساخته می شوند و چطور می شود خودمان یکی از آن ها باشیم. هیچ انسانی رهبر زاده نمی شود و این مفهوم اصلی این کتاب پر محتوا است. در فرهنگ عامه از رهبر تصویر کلیشه ای انسانی جذاب، قدرتمند و مصمم ارائه می شود. اما واقعیت این است که با میزان قابل قبولی از خودشناسی و اصالت همه می توانند رهبر خوبی باشند.