ما و راه دشوار تجدد

پدر مادر ما متهمیم
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲)، نو اندیش دینی است. این کتاب، سخنرانی دکتر علی شریعتی است که در تاریخ ۸/۸/۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد ایراد شده و سپس توسط خود ایشان به نگارش درآمده است. در بخشی از کتاب به نام «جهان‌بینی شکمی» می‌خوانیم: «قضا و قدری که تو معتقدی، می‌گوید هر کار که می‌شود و هر کس هر کاری می‌کند، هر شلاقی که بازویی می‌زند و گرده‌ای می‌خورد و هر پولی که غارت می‌کنند و غارت می‌شود و هر ستمی که افرادی می‌کنند و اقوامی می‌کشند، همه پیش از من و تو نوشته شده و لایتغیر است. پس جنایتکار نمی‌تواند جنایت نکند! و قربانی نمی‌تواند قربانی نشود! و گناهکار نمی‌تواند پاک بماند! و پاک هم نمی‌تواند گناه کند! بنابراین، یعنی هرچه که هست و هرچه که بوده و هرچه که خواهد بود، نه دست من است، نه دست تو. پس نه جنایتکار مجرم است و نه جنایت‌پذیر مقصر. در فقر، نه غارتگر مجرم است و نه غارت شده مأجور! در قتل عام، نه آن که خون را می‌مکد مجرم است و نه آنکه خونش را مکیده‌اند مُحِق! همه چیز، اراده من و اراده تو، مسئولیت من و تو، انتخاب جانی‌بودن و یا انتخاب قربانی‌شدن، سرنوشت ستمگر و سرنوشت ستمدیده، همه از پیش در یک نظام جبری و قطعی لایتغیر ثبت است و ما مأمور اجرای اراده پیش از خودمان هستیم و مجبوریم آنچه را که در پیشانی ما نوشته ببینیم.»

درباره ی روحانیت دربارۀ روحانیت
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
«درباره روحانیت» مجموعه‌ای است تامل‌برانگیز از عقاید علی شریعتی در باب روحانیت و می‌تواند امیدی باشد برای آغاز قضاوتی برادرانه و منصفانه درباره او و دیدگاه‌هایش، و تکمیل پازلی از عقاید او که به عمد یا سهو قطعاتی از آن در گذر زمان مفقود شده بود. به دیگر سخن درباره روحانیت سه‌گانه‌‌‌ای است که خواننده را با بازگشت به سه ضلع گمشده تمدن اسلامی، یعنی «علم» و «مسئولیت» و «حرکت» ‌فرامی‌خواند. بخش نخست؛ ترسیم نظام معقول، عادلانه و کمال‌گرایانه علمی در مکتب اسلام، بخش دوم نقش مسئولانه اجتهاد و مجتهد به عنوان مغز متفکر و پوینده جهان اسلام و به عنوان عنصر همیشه زنده مکتب و آخرین و سومین بخش، نقش روشنفکر مسئول و متعهد برای آگاهی‌بخشی، حرکت‌بخشی و نقد درون ساختاری نظام علمی حاضر و دفاع از این جامعه علمی و آن روحانی راستین، حتی به قیمت تهمت‌ها و بدخواهی‌ها. و خلاصه آن‌که؛ چه‌بخواهیم و چه‌نخواهیم، «درباره روحانیت» اعلامیه‌ایست ناخواسته در دفاع از شریعتی و آراء و عقاید بد فهمیده شده او در باب روحانیت و نیز اعلامیه‌ای در دفاع از روحانیت راستین.

حسین وارث آدم
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
حسین، وارث آدم» از مجموعه آثار دکتر علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲)، نواندیش دینی است. این کتاب دربردارنده مجموعه‌ای از سخنرانی‌های وی درباره شهید و فرهنگ شهادت در اندیشه شیعی است. مجموعه حاضر جمعا از هفت بخش اصلی و یک بخش ضمیمه‌ها ـ که خود شامل دو قسمت است ـ تشکیل شده است. این بخش‌ها، علی‌رغم تفاوت‌هایی که از لحاظ محتوای مطالب و مخصوصا از حیث نحوه بیان دارند، خط فکری یکسانی را دنبال می‌کنند و از این رو با هم در این مجموعه گرد آورده شده‌اند. این کتاب شامل بخش‌های زیر است: ۱. حسین وارث آدم. این بخش شامل مقدمه، متن و پاورقی‌هاست. متن و مقدمه توسط خود معلم شهید در عاشورای سال ۴۹ به رشته تحریر درآمده است و پاورقی‌های آن دربرگیرنده توضیحاتی است که در حین ارائه متن اصلی در حسینیه ارشاد توسط وی داده شده است. ۲. ثار. ۳. شهادت. ۴. پس از شهادت. ۵. بحثی راجع به شهید. ۶. بینش تاریخی شیعه. ۷. انتظار، مذهب اعتراض. این سخنرانی در تاریخ ۸ آبان ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد ایراد گردیده است. ۸. ضمیمه‌ها. این بخش خود از دو قسمت تشکیل شده است که به علت ناهمگونی مختصری که با محتوای بخش‌های اصلی دارند، به این بخش منتقل شده‌اند. این دو قسمت عبارت‌اند از: الف. فلسفه تاریخ از دیدگاه اسلام. ب. مقدمه بر کتاب حجر بن عدی.

مذهب‌علیه مذهب
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: شهرستان ادب
«مذهب علیه مذهب» از مجموعه آثار دکتر علی شریعتی (۱۳۵۶-۱۳۱۲)، اندیشمند دینی معاصر است. این کتاب جمعاً از سه بخش اصلی و یک بخش ضمیمه‌ها ـ که خود شامل ۴ قسمت است ـ تشکیل شده است. این بخش‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: ۱. مذهب علیه مذهب. این سخنرانی در دو شب متوالی در تاریخ ۲۲ و ۲۳ مرداد ۴۹ در حسینیهٔ ارشاد ایراد گردیده است. این سخنرانی در همان زمان تبدیل به متن گردیده و توسط معلم شهید مورد تأیید قرار گرفته است. لذا «دفتر» پس از مقایسهٔ متن مزبور با نوار، تنها به پاره‌ای از اصطلاحات ضروری اکتفا کرده است. ۲. پدر، مادر، ما متهمیم. این بخش، در اصل به شکل یک سخنرانی در تاریخ ۱۳۵۰/۸/۸ در حسینیهٔ ارشاد ارائه شده و سپس خود معلم شهید در آن اضافات و تصحیحاتی انجام داده است که قبلاً به صورت کتاب منتشر شده است. ۳. آری، این چنین بود، برادر! این بخش، سخنرانی‌ای است که دکتر در ۵۰/۸/۱۸ در حسینیهٔ ارشاد ایراد کرده و سپس در آن تغییراتی داده و مطالبی را به آن افزوده است. توضیحات مربوط به آن در متن نوشته آمده است. ۴. ضمیمه‌ها.

فاطمه فاطمه است «زن (فاطمه فاطمه است)» اثری ماندگار از دکتر علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲) روشنفکر دینی معاصر است. کتاب حاضر شامل این آثار است: فاطمه فاطمه است، انتظار عصر حاضر از زن مسلمان، سمینار زن و متنی که از یک نوار گفت‌وگوی خصوصی پیاده شده است. این گفت‌وگو در زمستان سال ۱۳۵۵ (پس از آزادی دکتر از زندان) انجام گرفته و تحت عنوان «حجاب» معروف گردیده است. در این قسمت موضوعات مختلفی مورد بحث قرار می‌گیرد، ولی چون قسمت اعظم آن با مطالب بخش‌های اصلی هماهنگی و نزدیکی دارد، به این مجموعه ضمیمه شده است. در مجموعه آثار این کتاب، دکتر علی شریعتی می‌کوشد تا ضمن بیان شخصیتی از اصلی‌ترین چهره زن شیعه، از او به عنوان یک نمونه و الگو یاد کند که به تنهایی مبین ارزش زن در اجتماع و در نگاه اسلام است. او در این اثر می‌کوشد تا فاطمه(س) را نه به عنوان فرزند پیامبر که به عنوان زنی مستقل معرفی کند که بررسی شخصیت خود او، به تنهایی، وجهه‌ای از یک زن مسلمان را ترسیم می‌کند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: در آن همه مجالس مذهبی، فعالیتهای دینی، کارهای تبلیغی، درس قرآن و تفسیر و حدیث و فلسفه و عرفان و تاریخ، زن راهی نداشت. فقط و فقط در مجالس روضه‌خوانی، اجازهٔ نشستن در وضع مخصوصی را می‌یافت، آن هم تنها برای گریه کردن، که روضه‌خوان در ابتدا وقتی داشت به حساب خود حرف می‌زد و مطالب علمی! می‌فرمود، مخاطب اصلی مرد بود، زیرا زن سوادی و معلوماتی نداشت تا اگر مطلب، علمی یا در سطحی بالاتر از فهم عوام بود درک کند. فقط خطابهای مربوط به زنان از این قبیل بود: ساکت الخ ـ ساکت باش ضعیفه، درست باش، بچه‌ات را خاموش کن ـ سرزنشش به زن و سخنش به مرد. و در پایان وقتی می‌خواست روضه بخواند و وارد گریز می‌شد، رو به زن می‌آورد.

بازگشت
نویسنده: دکترعلی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
«بازگشت» به قلم دکتر علی شریعتی (۱۳۵۶-۱۳۱۲) کتاب چهارم از مجموعه آثار دکتر شریعتی با موضوع بازگشت به خویشتن آدمی در پرتو ایمان و آگاهی و کیفت و راه و روش آن است. بخشی از کتاب را می‌خوانیم: روشنفکران افریقایی که مسئلهٔ بازگشت به خویش را مطرح کرده‌اند با روشنفکران جامعهٔ اسلامی و روشنفکران ایران شعارشان فرق دارد. در افریقا استعمار، فرهنگ را یک نوع دیگر مطرح کرده است و در برابر کشورهای اسلامی و در شرق متمدن و در جامعهٔ ایران، که هم جامعهٔ متمدّن شرقی است و هم جامعهٔ متمدّن اسلامی، طور دیگر. آنچه را که روشنفکران امروز ما در این پانزده سال اخیر مطرح کرده‌اند، درست بازگوی تز امه سه‌زر و فرانتس فانون و امثال اینهاست. در صورتی که بازگوکردن آن برای ما دردی را دوا نمی‌کند. (گرچه من به آن تز بسیار معتقدم) برای اینکه غربی با منِ مسلمان و ایرانی و شرقی طوری حرف زده و با امه سه‌زر افریقایی طور دیگر. او به نژاد سیاه می‌گوید که مغز تو نمی‌تواند متمدّن بسازد، چون نژادها در دنیا دو جورند، فرهنگ‌ساز و غیرفرهنگ‌ساز. و غیرفرهنگ‌ساز، باید برای عملگی و بردگی نژاد فرهنگ‌ساز استخدام بشود. اما به ما نمی‌گوید که شما فرهنگ‌ساز نیستید. اتفاقاً خیلی هم تعارف می‌کند و هندوانه‌هایی زیر بغل ما گذاشته است که از خجالت آب می‌شویم. غربی‌ها آمده‌اند یک عمر روی یک یک سنگ‌نوشته‌ها زحمت کشیده‌اند، رنج برده‌اند و آن آثار را کشف کرده‌اند. بهترین آثار و نُسَخ ما در لندن و پاریس چاپ شده و به‌عنوان بهترین آثار فرهنگی جهان معرفی گردیده است. آقای گیپ موقوفه‌ای دارد برای چاپ کتب خطی قدیمی ما. آنها ثواب می‌دانند که گذشتهٔ ما را بزرگ کنند. پس ما تحقیر نشده‌ایم و غربی‌ها همیشه ما را تجلیل می‌نمایند و بیشتر از خود ما به گذشتهٔ ما تکیه می‌کنند.

علی
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
«علی » اثر دکتر علی شریعتی (۱۳۵۶-۱۳۱۲)، دربردارنده سخنرانی‌ها و آثار دست‌نویس دکتر شریعتی پیرامون امام علی (ع) است که از یک مدخل و ۹ بخش اصلی و ۱ بخش ضمیمه تشکیل شده‌ است. در فصل ول با عنوان « علی حقیقتی بر گونه‌ی اساطیر» می‌خوانیم: «...سخن گفتن درباره‌ی علی بی‌نهایت دشوار است؛ زیرا به عقیده‌ی من، علی یک قهرمان یا یک شخصیت تاریخی تنها نیست. هر کس درباره‌ی علی از ابعاد و جهات مختلف بررسی کند، خود را نه تنها در برابر یک فرد، یک فرد برجسته‌ی انسانی در تاریخ می‌بیند، بلکه خود را در برابر یک معجزه‌ای و حتی در برابر یک مسئله‌ی علمی، یک معمای علمی این خلقت احساس می‌کند. بنا بر این درباره‌ی علی سخن گفتن برخلاف آنچه که در وهله‌ی اول به ذهن می‌آید، درباره‌ی یک شخصیت بزرگ سخن گفتن نیست، بلکه درباره‌ی یک معجزه‌ای است که به نام انسان و به صورت انسان در تاریخ متجلی شده است. علی را از جهات مختلف باید دید و در ابعاد مختلف باید شناخت. یک‌بار به عنوان یک شیعه، از نظر اعتقادی که ما به علی و شخصیت علی و نقشی که علی در تاریخ اسلام داشته است و حق و مقامی که داشته است [داریم]، از این نظر رسیدگی می‌کنیم و می‌خواهیم بشناسیمش (این طرز نگاه یک سلسله مسایل خاصی را در برابر محقق مطرح می‌کند و خوشبختانه به نسبت ابعاد دیگر علی، این بُعدش شناخته‌تر و روشن‌تر است؛ اگرچه این بُعد به طور مطلق یعنی به نسبت خود علی باز هم شناخته نیست.) و گاه به عنوان یک مورخ، علی را می‌خواهیم بررسی کنیم و بشناسیم؛ یعنی نقشی که علی در یکی از دوره‌های حساس و مهم تاریخ بشر یعنی تاریخ اسلام داشته است. در اینجا باز مسایل تازه‌ای در برابر ما مطرح می‌شود: رُلی که علی داشته، نقشی که داشته، پیروزی‌ها و شکست‌هایش، موقعیتش در جامعه‌ای که در آن جامعه بوده، کیفیت رهبری سیاسی و اجتماعی‌اش، رابطه‌اش با مردم، آزادی‌خواهی‌اش...»

سیمای محمد
نویسنده:دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲)، نو اندیش دینی است. کتاب «سیمای محمد» بنا به گفته مرحوم دکتر شریعتی، به دعوت مؤسسه تحقیقی اسلامی ارشاد و برای درج در کتاب «محمد خاتم پیغمبران» نوشته شده و اول بار در همان مجموعه به چاپ رسیده است. پس از آن در کتاب اسلام‌شناسی (درس‌های دانشکده ادبیات مشهد) به سال ۶ـ۱۳۴۵ تجدید چاپ شده است. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «محمد ترکیبی از موسی و عیسی است. گاه او را در صحنه‌های مرگبار جنگ می‌بینیم که از شمشیرش خون می‌چکد و پیشاپیش یارانش ـ که برای کشتن یا کشته‌شدن بی‌قراری می‌کنند و بر روی مرکب‌های بی‌تاب خویش، در برابر دعوت خون، به سختی می‌توان آرامشان ساخت ـ می‌تازد، مشتی خاک برمی‌گیرد و به خشم بر چهره خصم می‌پاشد و فریاد می‌زند «شُدّوا» و بی‌درنگ شمشیرها به رقص می‌آیند و وی که از تماشای آتش سوزان جنگی که برافروخته است گرم شده و چهره‌اش از شادی برتافته است، با لحنی گرفته از لذت توفیق و لبخندی سیراب از ستایش شمشیر، فریاد می‌کند: «هوم... اکنون، تنور جنگ برتافت» و گاه همو را می‌بینیم که هر روز در رهگذرش یهودی‌ای از بام خانه‌اش خاکستر بر سرش می‌ریزد و او نرم‌تر از مسیح، همچون بایزید، روی درهم نمی‌کشد و یک روز که از کنار خانه وی می‌گذرد و از خاکستر مرد خبری نمی‌شود، با لحن یک صوفی پرصفا می‌پرسد: رفیق ما امروز به سراغ ما نیامد؟ و چون می‌شنود که بیمار شده است به عیادتش می‌رود. در اوج قدرت، در آن لحظه که سپاهیانش مکه را ـ شهری که بیست سال او را و یاران او را شکنجه داده است و آواره کرده است ـ اشغال کرده‌اند، بر مسند قدرت سزار اما در سیمای مهربان مسیح، کنار کعبه می‌ایستد و در حالی که ده هزار شمشیر تشنه انتقام از قریش در پیرامونش برق می‌زنند می‌پرسد: «ای قریش! فکر می‌کنید با شما چه خواهم کرد؟»

هبوط
نویسنده:دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
هبوط نوشته علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲)، نواندیش دینی است. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «یک‌بار حادثه غریبی اتفاق افتاد. حادثه‌ای! هرگز خود را چنین نیافته بودم. روزی در انبوه خلق، به قیافه‌ای برخوردم که نمی‌شناختمش. او نیز مرا نمی‌شناخت. رد شدیم. برگشت نگاهم کرد. برگشتم نگاهش کردم. رد شدیم. برگشت نگاهم کرد و من کمی درنگ کردم، اما برنگشتم و نگاه نکردم. رد شدیم. این که بود؟ چه‌کار داشت؟ این از همان آدم‌هایی نیست که گاهی بی‌خودی می‌چسبند و پرحرفی می‌کنند و احوالپرسی و وراجی؟ چرا، این هم از همان لیوان‌های نمک میوه است که یکباره جوش می‌کنند و کف می‌کنند و دل آدم را می‌لرزانند که الآن سر می‌رود، الآن می‌ریزد، به سر و صورت آدم پشِنْک می‌کنند و دوتا پف که کنی، فرومی‌نشینند و چند لحظه بعد می‌بینی لیوان خالی شد و تهش کمی آب مرده لعابی، مایعی زردرنگ مثل چرک، سرد و بی‌جوش و خروش ماند و دگر هیچ! ولش کن. برگشت نگاهم کرد؛ ایستاد و همچنان مرا می‌نگریست. متوجه شدم؛ به رو نیاوردم؛ رد شدم. صدا زد. گوش نکردم. داد زد. خودم را زدم به آن راه، یعنی که نمی‌شنوم. پیش آمد. دارد می‌آید. نه، ول‌کن نیست. تند کردم که بروم؛ کار داشتم، کارهای زیادی؛ خیلی‌ها منتظرم بودند؛ بی‌تابانه چشم‌به‌راهم بودند. تند کردم، نشد. دامن قبایم را گرفت که صبر کن. صبر کردم با دنیایی از بیزاری، دلخوری، نگرانی و خشم از این مزاحمت. باز گرفتار مزاحمت تازه‌ای شده‌ام؛ باز مدتی از کارم بازمی‌مانم؛ خیالم را مغشوش می‌کند؛ ناراحتم می‌کند. خدایا از گیر این، چه‌جوری خلاص شوم؟»

بازشناسی هویت ایرانی اسلامی
نویسنده: دکتر علی شریعتی
انتشارات: سپیده باوران
«بازشناسی هویت ایرانی اسلامی» نوشته علی شریعتی(۱۳۵۶-۱۳۱۲)، نواندیش دینی است. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «امروز فرهنگ موضوع تحقیقات، نظریات و مباحث بسیار مفصل و گسترده‌ای شده است. از هنگامی که مذهب به عنوان روح حاکم در غرب کنار رفت و سپس دوران تابناکی فلسفه‌ها در قرن هجدهم و نوزدهم به تاریکی گرایید و متعاقب آن غلیان ایدئولوژی‌ها که با ادعای جانشینی مذهب و نجات کامل بشریت از همه رنج‌ها و گمراهی‌هایش در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به میدان آمده بودند از جوش و خروش افتاد و بورژوازی غربی که وعده تحقق بهشت موعود را در روی زمین به کمک تکنولوژی و بر اساس اکونومیسم و لیبرالیسم فردی می‌داد. در برابرش مارکسیسم که از رستگاری انسان ستمدیده به کمک تکنولوژی و بر اساس کمونیسم و دیکتاتوری طبقاتی دم می‌زد، هر دو پس از نیل به هدف‌های خویش سراب‌هایی متفاوت را پیش چشم انسان پدیدار کردند که در آن، قدرت اولی زاده استثمار حیله‌گرانه طبقات تهیدست و استعمار جنایتکارانه ملت‌های فاقد صنعت و قدرت در جهان بود و قدرت دومی ناشی از سلب قدرت از همه و تمرکز همه چیز انسان‌ها در دست‌های جبار دیکتاتوری‌ای که با قتل‌عام‌ها و خشونت‌های افسانه‌ای و ریشه‌کن کردن همه افکار و عقاید و محو همه ملیت‌ها و اصالت‌ها شکل گرفته بود. اندیشه‌های آزاد و روح‌های راه‌جوی به دو سرچشمه‌ای که از آن دور می‌شدند، دوباره با نگاهی دیگر، چشم گشودند.»