سواد روایت

روایت کجا تمام و «جهان واقعی» کجا شروع می‌شود؟ از یک نگاه، پاسخ به این پرسش آسان است. روایت از آغازش شروع می‌شود و به پایانش می‌انجامد؛ اما مرز بین روایت و جهان آن‌چنان روشن نیست. معمولا روایت‌های مکتوب به همراه واژه‌هایی اضافی و گاهی حتی تصاویر (عنوان فصل‌ها، سر صفحه‌ها، فهرست مطالب، پیش گفتارها، مؤخره‌ها، تصاویر و پوشش جلد کتاب که اغلب متن معرفی کتاب روی آن درج می‌شود) ارائه می‌شوند. معمولا تئاترها به همراه برنامه‌ی اجراها، پوسترها و تابلوی سر در ارائه می‌شوند. علاوه بر این‌ها، نویسندگان و کارگردانان مصاحبه می‌کنند. ممکن است اثر ارائه شده قسمت دوم یک مجموعه باشد، یا این که اظهارات نویسنده معلوم کند فلان شخصیت را از روی فلان آدم ساخته است. فیلم‌هایی که روی دی وی دی ارائه می‌شوند، ممکن است حاوی مطالب مربوط و امکانات بسیاری باشند. این امکانات اغلب به ما اختیار می‌دهند تا بتوانیم فیلم را دوباره و این بار با توضیحات کارگردان ببینیم. همه‌ی این مطالب حاشیه‌ای ممکن است بر تجربه‌ی ما از روایت مؤثر باشند. گاهی این تأثیر کم است و گاهی زیاد. اگر از این دید نگاه کنیم، همه‌ی این متون جزیی از روایت هستند.

ژرارد ژنه برای اشاره به این مطالبی که پیرامون روایت قرار دارند، واژه‌ی «پیرا متن» را ابداع کرد. وقتی از تأثیر روایت حرف می‌زنیم، ممکن است به سادگی تأثیر پیرا متن‌ها را نادیده بگیریم. در واقع، این فرضیه در ذهنمان شکل می‌گیرد که روایت فقط در چارچوب همان چیزی است که می‌خوانیم، می‌شنویم یا می‌بینیم، با همان آغاز و میانه و پایان. البته ممکن است تأثیر برخی پیرا متن‌ها مانند نوع کاغذی که رمان رویش چاپ شده با بافت عطف کتاب – تأثیر چندانی در تجربه‌ی ما از روایت نداشته باشد. هرچند در این مورد هم استثناء پیدا می‌شود. دوریان گری - شخصیت برساخته‌ی اسکار وایلد «سه نسخه» از رمان محبوبش را خرید و آن‌ها را به رنگ‌های مختلف صحافی کرد تا با حالات روحی مختلفش سازگار باشند. وقتی متن پشت جلد کتاب ما را تشویق به خواندن آن می‌کند، ممکن است باعث شود روایتی را بخوانیم که فضای فکری‌اش به مذاق مان خوش می‌آید، یا برعکس، باعث شود بسیار ناامید شویم وقتی می‌بینیم روایت مورد نظر انتظاراتی را که متن پشت جلد کتاب در ما برانگیخته، نتوانسته ارضا کند. با این که تبلیغ یک فیلم یا تئاتر-بنا بر مصلحت‌های تجاری- ممکن است باعث شود ما انتظاری از اثر داشته باشیم که کاملا متفاوت با واقعیت است. نخستین اجرای در انتظار گودوی ساموئل بکت (بازنمایی خشن و ایستای وضعیت انسان با چاشنی طنزی تلخ) را با عبارت «شور خنده‌ی دو قاره» تبلیغ کردند.