غزلهای سعدی دارای سه بخش است: بخش اول با گفتاری کوتاه آغاز میشود با عنوان: دربارۀ غزل سعدی و لطف سخن او در این زمینه با خوانندگان بجای سروکار داشتن با سخنان ستایشآمیز متداول،با نقد و تحلیل غزل سعدی آشنایی حاصل کنند و موجب حسن تاثیر سخن او را دریابند. سپس متن مصحح غزلیات قرار گرفته است.تصحیح متن با استفاده از هفده متن نسخۀ کهن و بهرهوری از چاپهای معتبر و برخی شرحها و احیانا ترجمههای غزلها به زبانهای دیگر انجام پذیرفته است و در همۀ موارد دقت لازم رعایت شده است. بخش دوم توضیحات مربوط به متن را دربرمیگیرد بترتیب شمارۀ غزلها و ابیات. توضیحات مربوط است به کلمات ،ترکیبات،اصطلاحات،اشارات به آیات قرآنی و احادیث و نکات تاریخی و آنچه محتاج توضیح مینموده است. در اینجا سادگی و اختصار رعایت شده زیرا غزلیات سعدی مانند بوستان و گلستان صورت کتاب درسی اختصار رعایت شده زیرا غزلیات سعدی مانند بوستان و گلستان صورت کتاب درسی نداشته است و ندارد که مقتضی تفصیل باشد. اما هرجا آیات شریفۀ قرآن،احادیث،امثال و حکم و شعر و نکتهای به زبان عربی یا جز آن نقل شده ترجمۀ فارسی آنها نیز برای آسانی کار خوانندگان مذکور است. بخش سوم،شرح نسخه بدلهاست،بترتیب شمارۀ غزلها و ابیات آنها .
کتاب من سعدی آخرالزمانم نوشته «بهاءالدین خرمشاهی» در قالب چندین جستار، سعدی و اشعار او را کاوش میکند. این یک تحقیق نسبتا جامع و با ارزش در زمینه سعدی شناسی است. این کتاب به پژوهشگران و علاقه مندان به ادبیات کلاسیک ایران کمک میکند تا درک عمیق تری از اشعار و مضامین مطرح شده در نثر سعدی بدست آورند. بهاءالدین خرّمشاهی که دو بار کلیات سعدی را تصحیح کرده و نزدیک به بیست مقاله در زمینۀ سعدی پژوهی دارد، در کتاب «من سعدی آخرالزّمانم» به تدوین و بازآرایی یازده مقاله و گفتار دربارۀ شعر و شخصیت شیخ اجل سعدی پرداخته است.
کمتر فارسیزبانی است که غزلی از او به یاد نداشته باشد و گاهگاه سینه را به زمزمه بیتی از او از هرچه غم عالم که هست نزداید. به همین جهت و بسیاری جهات دیگر است که دیوان غزلیات سعدی نیز همچون دیوان حافظ همدم سفر و حضرِ ما بوده است.
کلیات شیخ سعدی گنجینه ای است که نمیتوان قدر و قیمت برای آن معین کرد اگر از دست و زبان کسی که از عهده ستایش او به در آید دست و زبان من نیست و مرا آن جسارت نباشد که قدم به این میدان گذارم.از نثرش بگویم یا از نظمش؟از حکمت و عرفانش بسرایم یا از اخلاق و سیاستش؟مراتب عقلی او را بسنجیم یا حالات عشقی؟غزلیاتش را یاد کنم یا قصایدش را؟به گلستانش دعوت کنم یا به بوستان؟ پس بهتر آن است که سخن را دراز نکنم و به همین کلمه قناعت ورزم که هر چند سر فرازانه میگویم که قوم ایرانی در هر رشته از علم و حکمتو ادب و هنرهای دیگر فرزندان نامی بسیار پرورانده ولیکن اگر هم بجز سعدی کسی دیگر نپرورده بود.تنها این یکی برای جاویدان کردن نام ایرانیان بس بود.مداحی از شیخ سعدی را زبان و بیانی مانند زبان و بیان خود او باید،اما هیهات که چشم روزگار دیگر مانند او ببیند.هفتصد سال از زمان او میگذرد و نه تنها مانند او ظهور ننموده بلکه نزدیک به او هم کم کس دیده شده است.گویی این شعر را درباره خود سروده است که: صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید
.. کلیات شیخ سعدی گنجینه ای است که نمی توان قدر و قیمت برای آن معین کرد. اگر از دست و زبان کسی برآید که از عهده ستایش او به درآید دست و زبان من نیست و مرا آن جسارت نباشد که قدم به این میدان گذارم. از نثرش بگویم یا از نظمش؟ از حکمت و عرفانش بسرایم یا از اخلاق و سیاستش؟ مراتب عقلی او را بسنجم یا حالات عشقی؟ غزلیاتش را یاد کنم یا قصایدش را؟ به گلستانش دعوت کنم یا به بوستان؟ پس بهتر آن است که سخن را دراز نکنم و به همین کلمه قناعت ورزم که هرچند سرفرازانه می گویم که قوم ایرانی در هر رشته از علم و حکمت و ادب و هنرهای دیگر فرزندان نامی بسیار پرورانده و لیکن اگر هم بجز سعدی کسی دیگر نپرورده بود، تنها این یکی برای جاویدان کردن نام ایرانیان بس بود. مداحی از شیخ سعدی را زبان و بیانی مانند زبان و بیان خود او باید، اما هیهات که چشم روزگار دیگر مانند او ببیند. هفتصد سال از زمان او می گذرد و نه تنها مانند او ظهور ننموده بلکه نزدیک به او هم کم کس دیده شده است. گویی این شعر را در باره خود سروده است که: میر بسیار بباید پدر پیر فلک را تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند براید
بوستان سعدی” از مجموعه آثار “محمد مشرف الدین شیرازی” معروف به سعدی شیرازی می باشد که با وجود گذشت قرن ها از زمان تالیف آن، هم چنان با شور و شعف وصف ناپذیری مورد استقبال دوست داران شعر و ادب فارسی قرار می گیرد. در واقع، سعدی کتاب بوستان را به هنگام دوری از سرزمین مادری اش و در حین سفر تدوین نموده که شامل ده باب در زمینه ها و جنبه های مختلفی از زندگی می باشد و حکایت ها، روایات، نصایح و موعظه هایی سرشار از حکمت و عبرت را در برگرفته و به مسائلی هم چون اخلاق، سیاست و تربیت می پردازد. تاکنون صاحب نظران بسیاری به تصحیح و روان سازی فهم این اثر پرداخته اند که از این میان می توان به کوشش های سازنده و پرثمر “خلیل خطیب رهبر” اشاره کرد. وی با بهره گیری از هوش و توانایی سرشار خویش در علم شعر و ادبیات فارسی، معنی واژه های سخت و دشوار و هم چنین تفسیر ابیات پیچیده ی موجود در بوستان را به صورت صریح و روان شرح داده، موجب رفع ابهامات احتمالی گشته و خواننده را در فهم هرچه بهتر و راحت تر مقاصد شاعر یاری می رساند.
رشید یاسمی" شاعر، نویسنده، مورخ و استاد دانشگاه تهران بود که آثار بسیار مفیدی از خود به جای گذاشت. کتاب حاضر شامل مجموعه ای از مقاله ها و رساله های ایشان است که در زمینه پژوهش های ایرانی، نقد ادبی و تاریخ فلسفه منتشر شده اند و اکنون دسترسی به آن ها آسان نیست. برخی از موضوعات این مقاله ها عبارتند از: چیستی علم تاریخ و نحوه نگارش آن، دو رساله به زبان پهلوی، نقد و بررسی آثار شاعرانی چون فردوسی، سعدی، نظامی، تبع و انتقاد احوال و آثار سلمان ساوجی نیز یکی از رساله های مفصل و مهم این مجموعه است و...
کتاب «پنج شاعر بزرگ ایران: برگزیده مقالات دانشنامه زبان و ادبیات فارسی» به سرپرستی اسماعیل سعادت و به کوشش مژگان گلهداری منتشر شده است. مقالات این کتاب پیشتر در مجلدات دانشنامه زبان و ادب فارسی منتشر شده است. در معرفی ناشر از این کتاب آمده است: «پنج شاعر بزرگ ایران» با مقاله بلندی به قلم جلال خالقیمطلق درباره فردوسی آغاز میشود. مقاله دوم این مجموعه نیز به بررسی زندگی و روزگار سعدی، آثار، طنز، سیاست و اخلاق نزد او و شهرت و محبوبیت او در جهان میپردازد.
از دویست سال پیش تاکنون،آثار سعدی چه به طور جداگانه و چه به صورت مجموعه و تحت عنوان کلیات،نخست در هندوستان و سپس در ایران بارها و بارها چاپ شده است.نخستین چاپ انتقادی کلیات در سال 1316 به کوشش شادروان عباس اقبال آشتیانی انجام گرفت (تهران،کتابفروشی ادب،1316)و دومین چاپ انتقادی به تصحیح شادوران محمدعلی فروغی منتشر شد
"سعدی" به قلم "ضیاء موحد"، همانقدر که عنوان آن موجز و گویاست، به شیخ اجل "سعدی شیرازی" اختصاص دارد و به دور از هر گونه گزافه گویی، او را به مخاطب می شناساند. استاد "ضیاء موحد"، در کسوت یک استاد فلسفه و منطق و همچنین شاعر، ابعادی از حیات "سعدی" را مورد بررسی قرار می دهد که تمام ویژگی های شاخص حیات، شخصیت و آثار "سعدی" را معرفی می نماید. کتاب با پرداختن به تولد و وفات شیخ مشرف الدین سعدی شیرازی آغاز شده و سپس زمانه و عصر او و همچنین بازگشت وی به شیراز را بررسی می کند. "ضیاء موحد"، عملکرد "سعدی" را به عنوان شاعری ناصح زیر ذره بین می برد و ادبیات پندآموز وی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. او همچنین از جنبه های عاشقانه ی آثار سعدی نیز غافل نشده و علاوه بر بررسی غزل های عاشقانه، به غزلیات عارفانه، پندآموز و تلفیق ادبیات پندآموز وی با شعر غنایی پرداخته است. "ضیاء موحد" در بخشی تحت عنوان تاملاتی در سبک آثار "سعدی"، موضوعاتی نظیر واژگان "سعدی"، زبان محاوره و تناظر ترتیب نحوی و معنایی را در آثار او بررسی می کند. وی همچنین به طور ویژه به گلستان و وزن نثر آن اشاره می کند و ساختار زبان عربی در قلم "سعدی" را مورد توجه قرار می دهد. شعر تصویری و شعر گفتاری از دیگر بخش های کتاب "سعدی" به قلم "ضیاء موحد" است و ایجاز و حذف، قطعه سرایی و زبان و شخصیت نیز در آثار "سعدی" بررسی شده است. در پایان کتاب بخشی تحت عنوان مطالعه ی بیشتر قرار گرفته که امکان کند و کاو بیشتر را برای خوانندگان فراهم می کند.
کتاب گلستان سعدی مجموعه حکایتهای آموزنده و تأثیرگذار سعدی شیرازی، شاعر و نویسندهی مشهور ایرانی در قالب نظم و نثری آهنگین است. سعدی این اثر گرانبها را در قالب یک دیباچه و هشت باب به نظم و نثر مسجع و موزون نگاشته است و اکثر نوشتههای آن کوتاه و به شیوهی داستانها و پندهای اخلاقی هستند. هنر داستانگویی و ایجاز وی مانع شده است که وجه تعلیمی آن باعث ملالت خواننده گردد. حکایتهای گلستان متناسب با موضوع، کوتاه یا بلند هستند. در بعضی از حکایات، شخصیتهای خیالی یا واقعی ثالث به چشم میخورند؛ اما در برخی دیگر، نویسنده خود حاضر و ناظر میباشد. برخی از این رخدادها، رخدادهای واقعی زندگی وی و برخی صرفاً رخدادهای تخیلی هستند. او در گلستان از پرداختن به تاریخنگاری و تذکرهنویسی پرهیز مینماید و فقط به بیان امور مربوط به زندگی و منش اشخاص پرداخته است. این اثر را میتوان گزارش وی از جامعهی زمان خود معرفی نمود که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردم را به صورت واقعی به نمایش میگذارد. او تا قبل از نگارش بوستان و گلستان، شاعر معروفی به شمار نمیرفت، اما نگارش این دو اثر باعث شهرت و خوش نامی او شد. وی نوشتن این کتاب را کمتر از یک سال پس از تدوین بوستان آغاز نمود و در مدت پنج یا شش ماه آن را به اتمام رساند که به نظر منتقدین ادبی مانند یک معجزه است.