تاریخ شفاهی

فرمانده مسعود به روایت نزدیکان، دوستان و همرزمانش
نویسنده: ژیلا بنی‌یعقوب
انتشارات: پارسه
در کتاب فرمانده مسعود اثر ژیلا بنی‌یعقوب،خاطراتی از فرمانده احمدشاه مسعود را به روایت به روایت ۳۳ نفر از نزدیکان، دوستان و همرزمانش می‌خوانید. احمد شاه مسعود که به القاب فرمانده مسعود، آمر صاحب و شیر دره ی پنج شیر معروف است یکی از چهره های مهم نظامی و جهادی کشور افغانستان و از شخصیت های بحث برانگیز سیاسی محسوب می شود. وی که سابقه ی خدمت در مقام فرمانده ی نظامی و وزیر دفاع افغانستان را در کارنامه دارد یکی از چهره های اصلی مقاومت چریکی در برابر حملات ارتش سرخ شوروی به دره ی استراتژیک پنجشیر به حساب می آید. روش های مبارزه ی او به تاسی از دیگر رهبران چریک دنیا همچون چگوارا و مائو طراحی شد و هم اکنون به عنوان یکی از تاثیرگذارترین قواعد جنگ چریکی شناخته می شود. ژیلا بنی یعقوب با سابقه ی طولانی مدت در منصب روزنامه نگاری، طی سفرهای چندین و چند ساله و طولانی موفق شد با مجموع سی و سه نفر از نزدیک ترین آشنایان مسعود دیدار کند تا شرحی از زندگی و افکار شخصی او را سوای عملکرد سیاسی و موقعیت نظامی اش در کتابی به نام فرمانده مسعود به رشته ی تحریر در بیاورد. نگارنده بعد از چندبار سر زدن به پنج شیر بالاخره موفق می شود به باغ خانه ی فرمانده راه یابد و با همسر و فرزندان او دیدار کند. در میان فرزندان او، بیشتر مصاحبه با پسر احمد شاه مسعود صورت می گیرد و در کنار او چند چهره ی دیگر از نزدیکان او که ارتباط مستمر و جدی با وی داشته اند نیز در روند مصاحبه قرار می گیرند. بنی یعقوب اشاره می کند که برای انجام این مصاحبه به سراغ مخالفان و منتقدان فرمانده نرفته است چرا که قصدش تحلیل عملکرد و استراتژی های او نبوده است. نثر کتاب روان و گیراست و شرح ماجراها با زبانی سلیس روایت شده است؛ عکس هایی از هیرومی ناگاکورا، عکاس معروف که عکس های زیادی از فرمانده گرفته نیز در کتاب آمده و نویسنده با او و همچنین با محمدحسین جعفریان که مستندهای زیادی درباره ی مسعود ساخته نیز مصاحبه کرده است. این اثر که در مدت کوتاهی پس از انتشارش، به چاپ دوم خود رسید در پانصد و شصت صفحه توسط انتشارات پارسه در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.

محمدحسن شهسواری، در کتاب ایران‌شهر که رمانی چندجلدی است، سعی کرده که روایت داستانی‌تاریخی خود را بر اتّفاقاتی که بر خرمشهر و آبادان در سال‌های نخست جنگ ایران و عراق گذشت، متمرکز کند. او قهرمان‌های کتاب‌هایش را از مردهای معمولیِ شیردل بی‌ادعایی انتخاب کرده است که خرمشهر را رها نکردند و ایستادند و جنگیدند و همچنین زنانی پرنیرو، فعال و خالق داستان‌هایی شگفت که مردان را به‌دنبال خود می‌کشانند. نویسنده همچنان تمام هم و غم خود را به تکمیل این اثر، که یکی از طولانی‌ترین آثار تاریخ داستان فارسی خواهد بود، اختصاص داده است و باقی مجلدات ایران‌شهر نیز به محض تکمیل، در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت."

" محمدحسن شهسواری، در کتاب ایران‌شهر که رمانی چندجلدی است، سعی کرده که روایت داستانی‌تاریخی خود را بر اتّفاقاتی که بر خرمشهر و آبادان در سال‌های نخست جنگ ایران و عراق گذشت، متمرکز کند. او قهرمان‌های کتاب‌هایش را از مردهای معمولیِ شیردل بی‌ادعایی انتخاب کرده است که خرمشهر را رها نکردند و ایستادند و جنگیدند و همچنین زنانی پرنیرو، فعال و خالق داستان‌هایی شگفت که مردان را به‌دنبال خود می‌کشانند. نویسنده همچنان تمام هم و غم خود را به تکمیل این اثر، که یکی از طولانی‌ترین آثار تاریخ داستان فارسی خواهد بود، اختصاص داده است و باقی مجلدات ایران‌شهر نیز به محض تکمیل، در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت."

بیخردی
نویسنده: باربارا تاکمن
انتشارات کارنامه باربارا تاکمن در "تاریخ بی خردی" با ترکیب نمونه هایی گسترده، از تسلیم شدن غیر منطقی امپراتوری مونتزوما در سال 1520 تا حمله ژاپن به پرل هاربر، حماقت را بررسی و آن را به عنوان سیاست های غیر عاقلانه دولت ها و بر خلاف منافع آنها تعریف می کند. او در " تاریخ بی خردی" با جزئیاتی واضح چهار نقطه عطف تعیین کننده در تاریخ را که نشان از بی خردی دارند روشن می کند: جنگ تروجان ، تجزیه ی Holy See که توسط پاپ های رنسانس هدایت شد، از بین رفتن مستعمرات آمریکایی توسط جورج سوم و انگلیس و اشتباهات مداوم دولت امریکا در ویتنام. باربارا تاکمن در کتاب "تاریخ بی خردی" استعداد بالای خود را برای نشان دادن مردم، مکان ها و وقایع تاریخی به نمایش گذاشته است.

غلب کتاب‌هایی که به خاطرات دوران جنگ تحمیلی علیه ایران پرداخته‌اند، بر اساس خاطرات شفاهی رزمندگان در دوران پس از جنگ نگاشته شده‌اند. اگرچه این کتاب‌ها آثار بسیار ارزشمندی هستند، ‌اما باید اذعان داشت آثار هنری که بعد‌ها بر اساس خاطرات جنگ خلق می‌شوند، ‌ تحت تاثیر شرایط روز جامعه و بر اساس ایدئولوژِی و عقاید روایتگران و یا مؤلفان اثر در زمان خلق آن تولید می‌شوند. اما کتاب «حرمان هور» بر اساس دست‌نوشته‌های شهید احمدرضا احدی در حین جنگ تالیف شده است و از این رو فضای حاکم بر جبهه‌های جنگ به‌خوبی در آن منعکس شده است. تحصیلات آکادمیک شهید احمدرضا احدی و تسلط او به ادبیات ایران و جهان، این اثر را از دیگر آثار حوزه ادبیات دفاع مقدس متمایز می‌کند. زبان منظوم و نثر شیوای نگارنده، رنگ و بویی شاعرانه به جنگ بخشیده و استفاده از اشعار کلاسیک و مدرن فارسی، به غنای ادبی این دست‌نوشته‌ها کمک فراوانی کرده است.

نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل‌احمد در قالب سه کتاب تدوین شده است: کتاب اوّل شامل نامه‌های دانشور به آل‌احمد در سفر آمریکای دانشور (۱۳۳۲ـ۱۳۳۱) که پیش از این منتشر شده است، کتاب دوم شامل نامه‌های آل‌احمد به دانشور در همین سفر (کتاب حاضر) و کتاب سوم شامل نامه‌های دانشور و آل‌احمد به یکدیگر در چند سفر مختلف در سال‌های نیمه اوّل دهه چهل. توصیف دقیق، ذکر جزئیات و تصویر بی‌کم و کاست واقعیت‌ها و ماجراها نامه‌ها را به سندی بی‌مانند تبدیل کرده است. این دقّت و جزئی‌نگری در بازگویی مسائل مرتبط با زندگی خصوصی نویسنده نیز دیده می‌شود: از چای خوردن، غذا پختن، قیمت سیمان و آجر تا خصوصیات صاحبخانه و چگونگی استحمام و نظافت. آل‌احمد در عرصه عمومی نیز با همین تندی و صراحت رفتار می‌کند و سخن می‌گوید. توصیف دقیق و مبتنی بر جزئیات حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره که توأم با استنباط‌ها و برداشت‌های خاص خود او است، به نامه‌ها ارزش و اهمیت خاصی داده است.